Nakshibendi
Nakshibendi është bashkim i dy fjalëve, naksh dhe bend. Naksh do të thotë qëndisje, e tillë që të mos prishet më, ose punim i gravurës së vulës. Bend është emër në gjuhën Perse, e që përdoret edhe si cilësi (sifat). Si emër i ka disa kuptime si: lidhje, pranga, rrip apo tendë, ndërsa si cilësi e ka kuptimin: të lidhet shtrëngueshëm, të lidhet mirë. Pra, Nakshibendi si shprehje është mbiemër (qëndisje e shtrëngueshme), por është bërë i famshëm si emër. Nakshibendi janë quajtuar ata që kanë bërë vazhdimisht e pandërprerë dhikrin e fshehtë, dhe e kanë qëndisur dhikrin e Allahut Teala në zemër, në atë mënyrë që të mos dalë më.
Rëndësia e teubes
Çdonjëri duhet të ketë frikë prej Allahut Teala, për shkak se Allahu ka premtuar denim të rëndë për ata që e kundërshtojnë. Po ta dinte njeriu se nuk do të pyetet për veprat e tij, ai do të vepronte pa turp gjithçka. Për këtë arsye Allahu Teala askujt nuk i ka premtuar se do ta shpëtojë nga Xhehenemi.
Mirëpo askush nuk guxon të humbasë shpresën në rahmetin e Tij. Po të kishte njeriu gjynahe sa qielli e toka, prap rahmeti i Allahut Teala është më i madh. Kush bën teube – pendohet për gjynahet dhe gabimet e veta, do të gjejë se Allahu falë shumë. Askush nuk është pa gjynahe, përpos Pejgamberëve të Allahut Teala. Po të vazhdohet me gjynahe pa bërë teube, kjo mund të çoj në kufr – pabesim.
Gjynahet e vazhdueshme, edhe pse tek ne mund të jenë të vogla, tek Allahu Teala mund të jenë të mëdha. Për këtë arsye nëse njeriu është i vazhdueshëm në gabime, atëherë ai do ta ngarkojë vehtën me dëm të madh. Një prej aspekteve të këtij dëmi është se do ta ndjejë vetën të sigurt prej dënimit të Allahut Teala. Ata të cilët janë të vazhdueshëm në gabime (nuk bëjnë teube) ndihen të sigurt prej kurthit të Allahut Teala. Allahu Teala, në suren al-A’raf, ajeti 99, thotë:
“A mos u siguruan ata prej ndëshkimit të Allahut? Nuk sigurohet kush prej frikës së ndëshkimit të Allahut pos njerëzve të humbur.”
Të ndihesh i sigurt prej ndëshkimit të Allahut Teala sjell vazhdimësi në gjynahe. Në qoftë se njeriu nuk bën teube për gjynahet e veta, dhe nuk heton pendim e as brejtje të ndërgjegjës, kjo është shenjë e humbjes së besimit – imanit. Prandaj, pas çdo gjynahi të bërë duhet të pendohemi dhe ti lutemi Allahut Teala:
O Rabbi im, pishman jam për të gjitha gjynahet që unë i kam bërë. Mos t’i kisha bërë. Inshallah më nuk do t’i bëj.
Në këtë mënyrë do të lutemi prej thellësisë së shpirtit.
Sigurisht se mashtrohet ai i cili mendon se ka shpëtuar për shkak se bënë shumë ibadete, fal namaz, agjëron, jep zekat e shkon në haxh – ai i cili mbështetet në veprat e veta. Njeriu sado që bën ibadet, shejtani e ka mundur në te. Dështimi i Iblisit është se ai u mbështet në veprat e veta. Kjo e mendjemadhësoj ate dhe e bëri arrogant. Duke i parë veprat e veta dhe duke u mbështetur në to, ai u bë i humbur… Allahu Teala në suren Kehf (ajetet 103, 104) thotë:
“Thuaj: A t’ju tregojmë për më të dëshpëruarit në veprat e tyre?
Ata janë veprimi i të cilëve u asgjësua në jetën e kësaj bote, e megjithate ata mendojnë se janë kah bëjnë mirë.”
Në veprat e dijetarëve klasikë të Islamit përmenden tri lloje të teubes:
- Teubeja individuale;
- Teubeja me imam, në xhemat, në xhami apo në mbledhi fetare; dhe
- Teubeja me murshidi kamil.
Teuben e parë dhe të dytë e kemi bërë shumë herë por, nuk kemi përjetuar ndryshime të mëdha . Nuk kemi qenë të qëndrueshëm në pendim. Lloji i tretë i teubes është pendimi duke u mbajtur për dorën (bejat) e murshidi kamilit, i cili është i qëndrueshëm në Sheriat dhe është i zbukurar me sunnetin e Resulallahut s.a.v.s.
Njeriu ka armiq të cilët e pengojnë prej rrugës së Allahut Teala dhe e fusin në gjynahe. Janë tre lloje të këtyre armiqëve. Më i rrezikshmi dhe më i fshehti është nefsi i vet – egoja. Allahu Teala në ajetin 16 të sures Kaf thotë:
“Ne e kemi krijuar njeriun dhe e dimë se ç’përshpërit ai në vetvete.”
Në ajetin 53 të sures Jusuf:
“…epshi është shumë nxitës për të keqen.”
Ndërsa në ajetet 40, 41 të sures en-Naziatë Allahu Teala thotë:
“E kush u frikësua paraqitjes para Rabbit të vet dhe ndaloi veten prej epsheve,
Xheneti është vendi i tij.”
Nefsi askujt nuk i jep përparësi ndaj vetes. Për këtë arsye pabesimtarët nuk kanë pasur fuqi ta pranojnë të dërguarit, duke u arsyetuar se të dërguarit janë vetëm njerëz të thjeshtë sikurse ata. Kështu është edhe sot, për nefsin është më së vështiri të pranojë mësuesin – murshidin, duke u arsyetuar se murshidi është një njeri i thjeshtë, sikurse të tjerët. Mirëpo, nuk e kanë ditur se zemrat e pejgamberëve janë drita që ndriçojnë rrugën.
Në ajetin 45 dhe 46 të sures el-Ahzabë, Allahu Teala thotë:
“O ti Pejgamber, Ne të dërguam ty dëshmues, lajmëtarë përgëzues e qortues.
Dhe me urdhërin e Allahut, thirrës për në rrugën e Tij dhe pishtarë ndriçues.”
Murshidët janë trashëgimtarë të Resulallahut s.a.v.s. Zemrat e tyre të ndriçuara në njohuri dhe dashuri, tërheqin zemrën e muridit si magnet. Murshidët janë njerëz, mirëpo njerëz të devotshëm dhe të cilët i bëjnë ibadet Allahut thuaj se e shohin Atë, e Allahu Teala është pikërisht me këta njerëz.
Në ajetin e fundit të sures en-Nahl, Allahu Teala e thekson:
“S’ka dyshim se Allahu është me ata që janë të devotshëm (që ruhen prej të këqijave) dhe me ata që janë bamirës.”
Pikërisht, kjo është cilësia e vetme që i veçon prej njerëzve të tjerë dhe asgjë tjetër. Allahu Teala në Suren Huxhurat thekson se njerëzit e tillë tek Allahu janë më të veçantët. Nefsi pra kërkon të jetë mbi të gjithë të tjerët, e përfundimisht arrin në kulmin e mendjemadhësisë, porsi faraoni, duke e shpallur veten hyjnor. Armiku i dytë është shejtani. Armiqësia e tij është e ditur haptazi, prandaj nuk ka nevojë për shpjegim. E në vendin e tretë është shoku i keq. Për dëmin, tregon Resulallahu s.a.v.s.:
Njeriu është në fenë e shokut të vet.
Njeriu nuk është i vetëdijshëm se si në të ndikon ahlaku (morali) i shokut të vet.
Në kohën tonë, këta armiq janë të armatosur me armë të mashtrimeve. Në të shumtën e rasteve fuqia dhe këmbëngulja e jonë, nuk janë të mjaftueshme për ti mohuar këta armiq. Ne kemi nevojë për ndihmën e atij i cili është i fortë dhe i qëndrueshëm në besim. Me mbështetjen e tyre mund të shpëtojmë prej kthetrave të armiqëve, për shkak se rahmeti dhe ndihma e Allahut është me ta. Allahu Teala këtë gjendje tonë e di, prandaj pas Resulallahut s.a.v.s., ju dërgon myslimanëve ushtarët e Tij. Prandaj duhet të shfrytëzojmë ndihmën e ushtarëve të Allahut Teala – trashëgimtarët e Resulallahut s.a.v.s., ndaj armiqve që na pengojnë në rrugën e Allahu Teala. Kjo pra është dëshira dhe detyra e ushtarëve të Allahut Teala, që të ndihmojnë myslimanët kundër armiqve të tyre.
BEJAT, lidhja e zemrës me litarin e Allahut Teala
Dhënja e bejatit dhe lidhja me murshidin kanë qenë traditë qysh në kohën e Resulallahut s.a.v.s., dhe të Hulefai Rashidinëve. Për Bejat flitet në suret Feth dhe Mumtehine. Edhe në shumë hadithe të besueshme flitet për bejat. Në hadithe qëndron se ai që vdes pa bejat vdes xhahil (i paditur).
Ai që nuk e lidhë zemrën me litarin e Allahut Teala – pra me zemrat e të sinqertëve, të drejtëve e të ndershmëve, do të pengohet nga shumë mirësi dhe nga dituria që me rahmetin e Allahut ata e zbresin në zemrat e njerëzve. Në hadithe nuk thuhet se ai njeri që vdes pa bejat vdes si pabesimtar, por si i paditur.
Ai që nuk është nën bejat, është shumë i kufizuar në ndjenjat e ihsanit (gjendje e të bërit ibadet sikur të shihet Allahu Teala). Ai nuk do të njeh botën shpirtërore dhe nuk do të ndjejë mirësitë e saj. Njeriu deri diku mundet i vetëm të përballojë shumë sfera të islamit dhe të imanit, mirëpo pa bejat, në sferën e ihsanit, nuk mundet asesi. Çdo myslimani i nevojitet murshidi sepse pa murshid, i vetëm nuk mundet të arrijë deri te njohja e gjithëmbarshme.
Edhe dijetarëve ju nevojitet dora e evlijave (të dashurit e Allahut), sepse edhe ai vet pa murshid dhe pa nur në zemër, do të habitet në dituri. Besimi i tij do të mbetet vetëm brenda sferës së arsyes, ndërsa zemra e tij do të jetë e pazgjuar. Frikërespekti ndaj Allahut Teala, sinqeriteti, shikimi i zemrës, mendjemprehtësia e zemrës dhe të ngjashme, janë gjendje dhe dituri që vetëm zemra mund ti ndjejë. Këto gjendje dhe dituri mendja vetvetiu nuk mund t’i njohë. Për t’i njohur këto gjendje, nevojitet që ato të shijohen.
Duhet ditur se murshidi është trashëgimtar i Resulallahut s.a.v.s. As’habët kanë bërë teube për vete, mirëpo edhe kanë shkuar te Resulallahu s.a.v.s. që ai të kërkojë falje për ta. Ky është shkurtim i rrugës. Shikimi i Pejgamberit a.s. përshpejton udhëtimin e zemrës. Allahu Teala thotë:
Ne i kemi nisur të dërguarit vetëm me qëllimin që njerëzit, me lejen e Allahut, t’u binden atyre. Dhe në qoftë se ata, kurdo që ta ngarkonin veten (me gjynahe), të vinin te ti për t’i kërkuar falje Allahut dhe i Dërguari t’i lutej Allahut për shfajësimin e tyre, do ta vërenin se Allahu, me të vërtetë, është Pranues i pendimit dhe Mëshirëplotë. 4-Nisa: 64
Kështu vepron edhe murshidi duke pasuar Resulullahun s.a.v.s. Duke shqiptuar fjalët e teubes, murshidi për vete kërkon falje prej Allahut Teala, dhe në të njejtën kohë kërkon falje edhe për muridin. Ata që e mohojnë këtë dhe e konsiderojnë si të pavlerë dhe të pakuptimtë, duhet ditur se në kështu kanë reaguar edhe munafikët kur janë thirrur të vijnë tek Resulallahu s.a.v.s. që ai të kërkojë falje për ta:
E kur u thuhet: Ejani te i dërguari i Allahut që ai të kërkojë prej Tij falje për ju, ata tundin kokat e tyre dhe i sheh se si ta kthejnë shpinën duke e mbajtur veten të madh. 63-Munafikun: 5
Askush nga muridët, kur bën bejat nuk ka thënë e as nuk thotë: O shejhu im, falmi dhe fshimi gjynahet, më shpëto nga xhehenemi dhe më fut në xhenet. Të gjithë e dimë se kjo e drejtë i takon absolutisht vetëm Allahut Teala. Prandaj teubeja nuk ka lidhje me kërkimfaljen nga njerëzit. Përkundrazi, murshidi në rend të parë kërkon falje për vete, dhe pastaj për besimtarë e besimtare, ashtu siç është urdhëruar të veprojë Resulallahu s.a.v.s.:
Atëherë, dije se nuk ka ilah tjetër pos Allahut, kërko falje për mëkatin tënd, të besimtarëve e të besimtareve. 47-Muhammed: 19
Murshidi dhe muridi, duke u mbajtur për dore, së bashku bëjnë teube duke thënë fjalët:
O Rabbi im, pishman jam për të gjitha gjynahet që i kam bërë. Mos t’i kisha bërë. Inshallah më nuk do t’i bëjë.
Murshidi e do shumë ummetin e Resulallahut s.a.v.s., prandaj edhe kërkon falje për ta, e kjo është cilësia më e veçantë dhe më fisnike e evlijave:
Ata thanë: O babai ynë, lutu për neve të na falen mëkatet tona, se me të vërtetë ne kemi qenë fajtorë.
Më vonë do t’i kërkoj Rabbit tim faljen tuaj, tha ai (Jakubi) se vërtetë Ai është që falë, është Mëshirues. 12-Jusuf: 97, 98
Kush e kupton drejtë bejatin dhe teuben me murshidin, ai do të kuptojë drejtë edhe dorëzimin dhe dëgjueshmërinë ndaj murshidit. Murshidi është ushtar i Allahut Teala. Ai është i armatosur me armën e Allahut. Zemrën e ka të mbushur me njohuri dhe dashuri. Ai nuk urdhëron asgjë jashtë sheriatit. Muridët i nënshtrohen atij përderisa ai i nënshtrohet Allahut Teala dhe Resulallahut s.a.v.s.. Për këtë arsye muridët e duan dhe e pasojnë. Kur Ebu Bekër es-Siddik u bë halife, tha:
Përderisa unë i nënshtrohem Allahut dhe Resulallahut, për detyrë e keni që ju të më nënshtroheni mua, sepse Allahu këtë kërkon nga ju. Nëse unë devijoj nga rruga, atëherë askush mos të më pasojë.
Ashtu siç ju kanë nënshtruar besimtarët halifes, ashtu edhe muridët i nënshtrohen murshidit.
Përderisa nuk kemi mundësi të vizitojmë murshidin, teuben do ta themi me ndonji vekil të caktuar nga murshidi, nga i cili do të marrim edhe udhëzimet e tetë sharteve. Ne u t’i drejtohemi atyre, ata na kapin për dore dhe bëjmë bejatin (mashkulli te vekili mashkull, e femra te vekili femër), duke i shqiptuar fjalët e teubes:
O Rabbi im, pishman jam, për të gjitha gjynahet që i kam ba. Mos t’i kisha ba! Inshallah ma nuk do t’i baj…
VIRD
Vird quhet dhikri i rregullt që bëhet çdo ditë. Virdi i përngjan terapisë së duhur të cilën e merr i sëmuri që është nën kontrollin e mjekut. Në sëmundjen e gafletit (pakujdesisë), ilaçi më i ndikueshëm është dhikri i rregullt dhe i vazhdueshëm.
Qëllimi në tasavvuf është zgjuarja e zemrës dhe lidhja e saj me Allahun Teala, me çka përfitohet edukatë dhe kënaqësi. E dhikri është rruga më e lehtë dhe më e shkurtë. Vlera më e madhe e dhikrit qëndron në te se Allahu Teala e përmend në një mënyrë të veçantë robin e vet i cili e përmend (bën dhikër) Allahun. Rabbi i botëve, Allahu Teala thotë:
Pra ju më kujtoni Mua, Unë ju kujtoj juve. 2-Bekare: 152
Nëpërmjet këtij lajmi të gëzueshëm është treguar rëndësia e madhe e dhikrit.
Një lajm të posaçëm për ata të cilët bëjnë dhikër e sjell hadithi kudsij:
Kur një rob i Imi më përmend mua, Unë jam me të. Nëse robi Im më përmend në vete (fshehtë) Unë do ta përmendi ate në Veten Time në mënyrë të veçantë. Nëse më përmend Mua në një shoqëri, Unë do ta përmendi në një shoqëri edhe më të mirë (në mes të melekëve). (Buhari, Tevhid, 15; Muslim, Zikr, 21; Tirmizi, De’avat, 131, Ibnu Maxhe, Edeb, 58)
Ajeti i ardhshëm na njofton për ata që kanë mençuri të vërtetë:
Për ata që Allahun e përmendin me përkujtim kur janë në këmbë, kur janë ulur, kur janë të shtrirë dhe thellohen në mendime rreth krijimit të qiejve e të tokës. 3-Al-i Imran: 191
Mufesiri i madh Fahreddin Raziu r.a., thotë: “Nëse robi vazhdimisht me gjuhë bën dhikër, me gjymtyrë bën shukër (falënderohet), me zemër thellohet në mendime, dhe me tërë qenien i robërohet Allahut Teala , atëherë vertetë bëhet insan.” (Razi, Mefatihu’l-Gajb, IX, 110)
Në një ajet tjetër Allahu Teala kështu e përshkruan gjendjen e atyre që në çdo moment janë me Allahun:
Ata janë njerëz që nuk i pengon as tregtia e largët e as shitblerja në vend për ta përmendur Allahun, për ta falur namazin dhe për ta dhënë zeqatin, ata i frikësohen një dite kur do të tronditen zemrat dhe shikimet. 24-Nurë: 37
Në tefsirin (komentimin) e këtij ajeti, Allame Alusi thotë:
“Në ummetin islam shumë nga ehli-tarikët, e sidomos të mëdhenjtë e tarikatit Nakshibendi, kanë arritur gjendjen e dhikrit të përhershëm të përmendur në këtë ajet, dhe këtë ia kanë vënë vetes si qëllimin më të madh. Aq fortë është vendosur ky dhikër në zemrat e tyre, sa që në asnjë moment nuk kanë qenë gafil (të pakujdesshëm) ndaj dhikrit të Allahut Teala.”
Prandaj miqtë e Allahut Teala na e preferojnë këtë lloj të dhikrit në mënyrë që edhe ne të arrijmë tek këto lajme të gëzueshme. E Resulallahu s.a.v.s. thotë:
Dhikri ma i hajrit është dhikri hafi (i fshehtë). (Ahmed,Musned, I, 172; Ebu Ja’la, Musned, II, 82; Ibnu Hibban, Sahih, 809)
Arifët e kanë definuar dhikrin si diplomën e evlijallëkut. Pa dhikër, zemra nuk zgjohet, dhe prej gafilit nuk bëhet veli . Gavs-i Sani Sejjid Abdulbaki k.s., me një sohbet (bisedë) rreth dhikrit thotë: “Dhikri është ushqim për zemrat; zemra e cila nuk e merr ushqimin e vet, dobësohet dhe në fund vdes. Zemra vetëm me dhikër ushqehet, forcohet, ëmbëlsohet dhe gjen jetë shpirtërore. Harami dhe gabimet janë ushqim për shejtanin. Gjynahet e dobësojnë zemrën e njeriut dhe e forcojnë armikun – nefsin dhe shejtanin. Për këtë arsye brenda njeriut zemra, nefsi dhe shejtani janë në gjendje ballafaqimi të pandërprerë.”
Allahu Teala thotë:
Ata që besojnë dhe zemrat e të cilëve, kur përmendet Allahu, qetësohen. Vërtet, zemrat qetësohen me përmendjen e Allahut! 13-Rra’d: 28
Sipas edukimit në rrugën e Nakshibendive, dhikri bëhet hafi (pa zë, dhikër i fshehtë), dhe atë tri llojesh: dhikri kalb, letaif, dhe nefj- i isbat.
DHIKRI KALB (I ZEMRËS)
Kalb, në shqip do të thotë zemër. Kjo fjalë përmbanë dy kuptime: i pari ka të bëjë me organin në trupin e njeriut – zemrën materie, ndërsa kuptimi i dytë ka të bëjë me egzistencën shpirtërore të zemrës, e cila nuk mund të shifet me sy, e që në tesavuf njihet me emrin Letaif-i Rabbanije-i Ruhanije. Kjo zemër ka marrëdhënje me zemrën materie dhe kjo është pikërisht hakikati (esenca) e njeriut. Kjo është zemra që kupton dhe njeh. Kësaj zemre i drejtohet, i jepen urdhra, qortohet, detyrohet… pra – prej kësaj zemre kërkohet.
Për të marrë detyrën e dhikrit të zemrës, ka tri kushte:
- Duhet të bëhet teubeja dhe bejati – lidhja me murshidin, si dhe të kryhen tetë kushtet e adabit;
- Të dihen përmendësh emrat e Sadati Keram (Dijetarëve të lavdueshëm) të kësaj rruge;
- Të ketë gishtin e shehadit në dorën e djathtë (nuk e ka të këputur ose ngjashëm).
Ky vird i rekomandohet çdonjërit, mirëpo lihet në dëshirën individuale – nuk është i obliguar. Muridi që dëshiron të përdorë virdin, fillimisht i jepet dhikri i zemrës. Me tesbih në dorë, mbi zemër, bëhet dhikër emri i lavdishëm: Allah, Allah…
ALLAH është emri i veçantë i Krijuesit tonë. Ky emër nuk rrjedh prej asnjë fjale tjetër , nuk i është dhënë asnjë krijese tjetër, e as që do t’i jepet ndonjëherë. Të gjithë Emrat e Bukur (Esma-i Husna) të Allahut Teala, si edhe të gjitha kuptimet e tyre, përfshihen nën emrin e lavdishëm – ALLAH. Të bëhet dhikër me emrin e lavdueshëm ALLAH është sikur të bëhet dhikër me të gjithë Emrat e Bukur (Esma-i Husna).
Në rrugën e Nakshibendive çdo vird fillon me 25 herë Estagfirullah, dhe mbaron me po aq, dhe bëhet me sy të mbyllur.
- Dhikri i zemrës fillon prej 5000 herë ndërsa më pak nuk bëhet, dhe vazhdon deri në 21000 herë.
- Dhikri Letaif fillon prej 23000 deri 101000.
- Nefj-i isbat, dhikri më i lavdueshëm – la ilahe illallah. Këtij dhikri i thuhet edhe Kelime-i tevhid dhikr.
Mënyrën se si bëhet dhikri e shpjegon vet Murshidi, ose vekili të cilin Murshidi e ka obliguar me detyrë.
HATME
Hatma haxhegan bëhet në hallkë (rreth) dhe është një prej dhikrave më të lavdueshëm. Dhikri në xhemat është i lavdueshëm mirëpo nuk është i cekur se çka duhet të thuhet apo të lexohet. Për këtë arsye, secili dhikër që bëhet në këtë mënyrë (në hallkë) është i mirë dhe do të arrihet ajo që është përmendur në hadithe ku lavdërohet dhikri në xhemat. Dhikri dhe duatë që thuhen në hatme janë marrë prej sunnetit.
Mënyrën e sotme të hatmes tonë e ka rregulluar Hazreti Abdulhalik Gugjdevani k.s., dhe quhet Hatme Haxhegan.
Një prej shkaqeve për emërimin Hatme (mbarim, vulosje, leximi i Kur’anit prej fillimit deri në fund) është sepse, kur janë mbledhur të mëdhenjtë e kësaj rruge me muridët e vet apo në ndeja të thjeshta, mbledhitë i kanë përfunduar me këtë dhikër. Për shkak se kjo praktikë ka qenë specifike vetëm për ta, ky dhikër është quajtur Hatme Haxhegan.
Haxhegan do të thotë: mësues i madh, hoxhallarë të mëdhenj, të parët e të mëdhenjve. Hatma Haxhegan është hatme të cilën e kanë formuar evlijatë e mëdhenj, e kanë rregulluar dhe ua kanë mësuar të tjerëve.
Arsyeja e dytë pse ky dhikër quhet hatme është fakti se sevapet për lexim të sureve Fatiha dhe Ihlas në këtë dhikër i përgjigjet shpërbilimit sikur të bëhet hatme i tërë Kur’ani. Resulallahu s.a.v.s., po na sjell lajmin e gëzueshëm se kush e lexon tri herë suren Ihlas ka sevape sikur të ketë bërë hatme Kur’anin. Në Hatmet e mëdha të Haxheganit surja Ihlas lexohet 1000 herë, pra – pritet i njejti shpërblim sikur të bëhet hatme Kur’ani 333 herë. Prandaj të mëdhenjtë e kësaj rruge i kanë dhënë rëndësi të madhe këtij dhikri dhe e kanë praktikuar gjatë gjithë jetës, duke mos e lënë, përveq në raste të sëmundjeve serioze apo të udhëtimeve të rënda.
Hatma bëhet në atë mënyrë si e kanë zgjedhur dhe e kanë praktikuar të parët e Nakshibendijve, dhe atë në dy mënyra: Hatma e madhe dhe Hatma e vogël.
Hatma e madhe bëhet në xhemat me së paku 11 veta duke përfshirë edhe imamin, dhe ku të gjithë duhet të dinë suren Elemneshrahleke (Inshirah). Në Hatmen e Madhe lexohen suret Fatiha, Elemneshrahleke, 1000 herë sureja Ihlas dhe salavatet.
Nëse të gjithë nuk e dijnë surën Elemneshrahleke apo janë më pak se 11 veta, atëherë bëhet Hatma e vogël. Në Hatmen e vogël lexohen surja Fatiha, 100 herë salavatet dhe Ja Baki, Entel Baki.
Salavatet thuhen kështu: Allahumme sali ala Sejjidina Muhammedin ve ala ali Sejjidina Muhammed.
Hatma bëhet çdo ditë pas namazit të ikindisë apo të jacisë. Ai që merr pjesë në hatmen e ikindisë nuk mund të merr pjesë në hatmen e jacisë, që do të thotë se brenda një dite mund të merret pjesë në vetëm një hatme.
Në fund të hatmes bëhet dua, ndërsa në rastet kur hatma bëhet pas namazit të ikindisë atëherë lexohet sureja Nebe, ndërsa pas namazit të jacisë sureja Mulk. Ata që nuk i dinë këto sure, lexojnë suret Elemneshrahleke apo Nasr.
RABITA
Fjala rabita do të thotë lidhje e një sendi me diçka tjetër; qëndrueshmëri; të mendohet mbi një çështje; lidhje dhe interesim mes dy gjërave. Në tasavvuf, rabita është mënyrë e edukimit, mirëpo kjo fjalë ka përfituar gjithashtu një kuptim tjetër të veçantë, të cilin Arifët e mëdhenjë kështu e kanë shpjeguar:
Rabita është lidhja me një Murshid kamil, i cili ka arritur në nivelin e të kuptuarit me anë të basiretit (shikimit të zemrës), ka përjetuar praninë hyjnore dhe është zbukurar me nur dhe edukatë.
Pra, rabita do të thotë të lidhet zemra me një Murshid kamil të tillë të cilit zemra i është bërë qendër për pranimin e nurit hyjnor, qendër për njohje, bekim, bujari, dashuri dhe dituri, e të cilat të gjitha rrjedhin në zemrat e atyre që janë drejtuar nga ai, dhe janë lidhur me dashuri për të. Kjo zemër e fortë e ushqen zemrën e dobët të muridit.
Në tasavvuf, Murshidi kamil është qendra e edukimit. Murshidi të cilit i bëhet rabita, e ka përmirësuar nefsin e vet, ka arritur në makamin huzur (i vetëdijshëm që është gjithmonë në prezencë të Allahut Teala) dhe ka arritur në gjendjen e nënshtrimit të plotë ndaj Allahut Teala dhe çka është më e rëndësishmja – ka marrë obligimin për të edukuar njerëzit (irshad). Kompetencën për edukimin e njerëzve Murshidi nuk e merr prej popullit por prej Allahut Teala. Mirëpo, kjo kërkon punë, dituri, njohje dhe zgjuarësi. Në të vërtetë, ai që vet nuk është edukuar, nuk mund të edukojë dikë tjetër. Rabita nuk i bëhet atij që nuk e ka lejen e irshadit. Në këtë rast, ai që bën rabita si dhe atij të cilit i bëhet rabita nga kjo do të kenë vetëm dëm. Murshidit të cilit i bëhet rabita duhet të jetë trashëgimtar i Resulallahut, s.a.v.s.. Shikimi i tij është shërim, ai posedon ndikim shpirtëror dhe posedon leje për shërim.
Duke e lidhur kështu zemrën me një murshid, si në prezencë ashtu edhe në jo-prezencë, paramendohet pamja dhe shpirtëria e tij, paramendohet se është bashkë me të, apo afër tij, e sjelljet qe i ka gjatë kohës kur është me murshidin, duhet t’i ketë edhe kur është larg tij. Kësaj i thuhet rabita.
Thelbi i rabitas mbështetet në dashuri. Rabita e dashurisë realizohet nërpëmjet nivelit më të lartë të dashurisë dhe edukatës ndaj murshidit. Me anë të kësaj rabite muridi që vazhdon ngadalë mirëpo në mënyrë të vazhdueshme, ngjyroset me ngjyrën e murshidit, merr gjendje prej gjendjes të tij, mbulohet me ahlakun e tij, ëmbëlsohet me dashurinë e tij, zbukurohet dhe bëhet insani kamil (njeri i përkryer), sepse rabita e dashurisë ia mundëson atij që don të merr cilësitë e atij që duhet, apo thënë ndryshe: muridi merr cilësitë e murshidit.
Duhet të dihet se njeriu e ka shumë të vështirë që i vetëm të ngritet në nivelin e vetkontrollimit dhe të përfitojë gjendjen e bindjes së plotë e të soditjes shpirtërore. Për këtë arsye, për atë që do të ngritet në këto gjendje të bukura i duhet një murshidi kamil, i cili i di këto gjendje dhe e di rrugën që çon deri atje. Nëse muridi e gjen një murshid të tillë, atëherë ai duhet ta bëjë shpirtërinë e murshidit mjet për të përfituar nur dhe njohuri hyjnore, ndërsa rruga më e shkurtë për të arritur deri këtu është rabita e dashurisë.
Në prezencë të murshidit, muridi e ka të lehtë të përfitojë njohuri, por si në prani ashtu edhe në mos-prani, për të marrë njohuri hyjnore, duhet t’i drejtohet zemrës së murshidit dhe të paramendojë pamjen e tij. Në fenë tonë, rabita është një lloj tefekkuri (mendim, meditim), mendim në krijesa e në fenomene natyrore, nëpërmjet të cilave arrihet aftësia për të njohur mëshirën, urtësinë dhe fuqinë hyjnore. Kjo shndërrohet në mjet me të cilin zemra bën dhikër.
E tefekkur (mendimi, meditimi) është farz! Detyra kryesore e zemrës është që me anë të ndërmjetësimit të meditimit të zgjohet dhe të lidhet me Allahun Teala. Çdo krijesë, përveq Dhatit (Qenies) së Allahut Teala, në imagjinatë mund të paramendohet dhe rreth tij të mendohet thellë.
Të bëhet rabita është veçanti e njeriut. Kushdo që ka zemër dhe shpirt bën një lloj të rabitas. Mirëpo, jo çdo lloj i rabitas e zgjon zemrën dhe e lidh atë për Allahun Teala dhe për ahiret. Në tasavvuf, rabita është të menduarit për njeriun e përkyer (insani kamil), i cili kur të shihet, të nxit për ta përkujtuar dhe për ta përmendur Allahun Teala. Zemra e insani kamil është vendi ku më së shumti zbret dhe manifestohet shikimi i Allahut. Zemra e tij është e mbushur me dashuri hyjnore dhe me dhikr. Zemra e cila lidhet me të, me këtë dashuri dhe këtë dhikër – gëzohet, ushqehet, forcohet dhe bëhet e qëndrueshme.
Rabita është kur muridi paramendon murshidin kamil dhe paramendon lidhjen e zemrës së tij me zemrën e murshidit. Rabita është bashkimi i shpirtave që duhen mes vete. Rabita është rrjedhje e njohurisë hyjnore prej zemrës në zemër. Rabita është shikimi i zemrës ndaj zemrës dhe rrjedhja e dashurisë.
Mjeti më i mirë për edukimin e muridit është pikërisht rabita. Rabita sipas fesë sonë, nuk është ibadet sikur namazi i cili ka formën, kohën dhe rregullat e caktuara për kryerjen e tij. Ajo është zgjim dhe përmirësim i zemrës për kryerje të ibadetit, siç është namazi, me kënaqësi dhe vëmendje të plotë. Rabita është mjet për edukim shpirtëror. Ajo është ilaçi më i mirë për rregullimin e nefsit të egërsuar. Rabita është zgjim i zemrës së pakujdesshme dhe lidhje me zemrën e zgjuar. Rabita është lidhje me zemrën në të cilën pandërprerë rrjedhë njohuria hyjnore, dhe pranimi nga ajo zemër i dashurisë dhe i kësaj njohurie. Thelbi i rabitës, ashtu siç kanë thënë të mëdhenjtë e kësaj rruge, ndërtohet mbi këto ajete:
O besimtarë! Frikësojuni Allahut dhe bëhuni me ata që janë të sinqertë (në fjalë dhe në vepra)! 9-Teube, 119
O ju që besuat! Kini frikë Allahun dhe kërkoni vesile për afrim tek Ai, luftoni në rrugën e tij që të gjeni shpëtim. 5-Maide, 35
Në të dy ajetet urdhërohet devotshmëria. Për t’u arritur devotshmëria, në ajetin e parë urdhërohet shoqërimi me robët e sinqertë të Allahut Teala, ndërsa në të dytin, lidhja me mjetin (vesile) e cila të nxit dhe të çon në rrugën e devotshmërisë, pra shfrytëzimin e të gjitha metodave për edukimin e shpirtit. Prandaj, rabita është formë e shoqërimit me murshidin – robin e sinqertë dhe mikun e vërtetë të Allahut Teala.
Zgjatja e dorës dhe lidhja me murshidin (bejat, intisab) përfaqëson hapin e parë të udhëtimit të përbashkët në rrugën e Allahut Teala. Ai që pranon edukimin nga murshidi, nëpërmjet kësaj ka filluar shoqërimin e jashtëm me të. Mirëpo qëllimi primar është shoqërimi shpirtëror dhe nga zemra me murshidin. Ai që e ka zemrën të lidhur me një murshid kamil, për të murshidi është mjeti më i mirë në rrugën drejt Allahut Teala. Përfitimet e kësaj lidhjeje janë dhikri (përmendja) dhe edukimi, me një fjalë – devotshmëria. Në këtë rrugë murshidi nuk ka kurrfarë obligimi tjetër përveq se të shërbejë si lidhje dhe mjet për të arritur tek Allahu Teala.
QËLLIMI DHE ESENCA E RABITAS
Muridi që rregullisht e bën rabitën ngritet në makamin (nivelin) fena fillah. Ky mekam është grada (mertebe) e ihsanit, e ajo është robërimi ndaj Allahut Teala sikur ta shohë Atë. Kur murshidi e dërgon muridin në këtë nivel, ai ia lë Allahut Teala në amanet dhe tërhiqet nga ndërmjetësimi mes Rabbit dhe robit. Atëherë rabita kalon në murakabe (vetëkontroll).
Kjo do të thotë se muridi sigurisht e di dhe e ndjen se në çdo moment është nën vështrimin dhe kontrollin e Allahut Teala. Në këtë mënyrë, muridi, zemra e të cilit është zgjuar dhe me tërë qenien e vet bën dhikër Allahun Teala, ka arritur në nivelin në të cilin mediton rreth të gjitha krijesave në gjithësi. Atëherë, çdo gjë për të është shkak për dhikr.
Murshidi kamil është vendi i fshehtësive hyjnore. Fshehtësia hyjnore dhe nuri hyjnor, duke filluar prej Resulallahut, s.a.v.s., përmes ndërmjetësimit të trashëgimisë shpirtërore, arrijnë nga një insani kamil te tjetri, dhe prej njërit nga të mëdhenjtë tek tjetri, për të arritur përfundimisht tek një murshidi kamil (mësues i përkryer). Prej tij bartet tek muridi, i cili lidhet për të. Përftimi më i madh i rabitas është lidhja e zemrës me zemrën që është qendër e shpërndarjes së këtij nuri, dhe ndriçimi i zemrës me këtë nur.
Rabita mund të bëhet në mënyra të ndryshme. Meqenëse rabita në thelb është dashuri, jo të gjithë njerëzit e kanë nivelin e njejtë të dashurisë dhe të muhabetit. Sigurisht, rabita i ka rregullat dhe edukimin e vet në bazë të të cilave duhet të bëhet. Sipas kohës dhe mënyrës që bëhet, të mëdhenjtë e kësaj rruge e kanë ndarë rabitën në dy lloje:
- Rabita në prezencë të murshidit; dhe
- Rabita në mosprezencë të murshidit.
Rabita në mosprezencë të murshidit ndahet në dy pjesë:
- Rabita si vird ditor; dhe
- Rabita që bëhet vazhdimisht, gjatë gjithë kohës.
Ata që e bëjnë rabitën sipas metodës së caktuar kanë përfitim më të madh.
Rabita si vird ditor
Rabita që bëhet si detyrë ditore bëhet pas çdo namazi të akshamit, ashtu që me abdest rrin i kthyer kah Kibla, i mbyll sytë dhe thotë 25 herë Estaugfirullah, ndërsa gjatë muajit të Ramazanit bëhet pas namazit të drekës.