○ Vendosja e dashurisë ndaj Allahut Teala;
○ Përmbajtja fuqishëm sheriatit dhe qëndrueshmëria në të;
○ Pendimi për gjynahet e bëra dhe mospërsëritja e tyre;
○ Përmendja e shpeshtë dhe e vazhdueshme e Allahut;
○ Paqe me veten dhe me të gjitha krijesat e Allahut Teala.

 

Shkolla e edukimit të Nakshibendive është themeluar nga  Haxhe Muhammed Behaeddin Nakshibend, që ka ndërruar jetë në 791 Hixhri. (1389). Ai e ka caktuar metodën themelore në sistemin e edukimit shpirtëror. Ka qenë i njohur me titullin Shah-i Nakshibend, prandaj edhe kjo rrugë ka marrë emrin e tij.

Këtë rrugë të edukimit, rregullat e sjelljes dhe diturinë e kësaj rruge,  Shah-i Nakshibend i pranoi nga të mëdhenjtë para tij. Kjo rrugë e edukimit dhe rregullat e saj të sjelljes, nëpërmjet silsilës (zinxhirit) vjen prej Ebu Bekir Siddik, e te ai prej Resulullahut s.a.v.s.. Fillimi dhe qendra e këtij edukimi është Pejgamberi i Rahmetit, Resulullahu s.a.v.s..

Në themelet e këtij edukimi, vend të posaçëm zë dhikri i fshehtë dhe muhabeti hyjnor. Përgjatë historisë, kjo metodë e edukimit është njohur me emra të ndryshëm që janë marrë nga emrat e murshidëve kamil. Pas Ebu Bekrit r.a. kjo rrugë është njohur me emrin Siddikije deri tek Bejazid Bistamiu k.s.. Pas kësaj u quajt Tajjfurije, sipas Tajjfur Bejazid Bistamiut. Me këtë emër kjo rrugë është njohur deri tek Haxhe Abdulhalik-i Gugjdevani. Pas kësaj merr emrin Haxheganije, deri tek Shah-i Nakshibend, e pas tij, kjo rrugë u quajt Nakshibendije. Nën këtë emër, rruga u përhap në botën Islame dhe u bë e famshme. Emrat e tjerë që ishin më herët me kohë u harruan. E pas Mevlana Halidi Bagdadit, kjo rrugë u quajt dhe u përhap edhe me emrin Nakshibendi-Halidije. Kolli (dega) Halidije sot është i përhapur në Turqi, Lindje të mesme dhe Ballkan, por prapëseprapë njihet me emrin e famshëm të Shah-i Nakshibend.

Edukimi i Nakshibendive sipas preferencës së  Shah-i Nakshibend bazohet në dhikrin hafi (të fshehtë). Këtë usul (metodë) e kanë preferuar evliatë e mëdhenj, të cilët e kanë zhvilluar dhe e kanë përcjellë deri në ditët e sotme. Ky usul dhe edebet janë marrë pikërisht prej ajeteve dhe sunnetit të Pejgamberit të Rahmetit, Muhammedit s.a.v.s., dhe prej as’habëve të tij fisnikë. Ky sistem i edukimit dhe çdo gjë që ai përmbanë, është i lidhur me Kur’an e Sunnet. Tërë sistemi i edukimit dhe edebet brenda saj mbështeten në burimet dhe themelet e fesë tonë. Këto edebe në Kur’an e Sunnet janë cekur haptazi, me isharete (shenja), me argumente, apo janë pranuar në heshtje, që do të thotë se në këtë rrugë, nuk është e pranishme asgjë që nuk përputhet me Islam.

Ashtu siç kanë fakihët (juristët) kompetencë për ixhtihad (opinion, vendim) në fushën e fikhut, ashtu edhe murshidi kamil është kompetent për ixhtihad në fushën e edukimit të ahlakut (moralit), si dhe ka të drejtë në caktimin e metodave të reja në këtë fushë. Ky sistem i edukimit nuk është fe e re, por është shkollë për mësimin dhe zbatimin e ahlakut të fesë. Kjo rrugë ka për qëllim ta përsosë njeriun me ahlak të bukur dhe ta dërgojë tek rizaja (kënaqësia) e Allahut Teala. Metoda e kësaj rruge e lidhë me  muhabet (dashuri) zemrën e njeriut me Allahun Teala. Metoda themelore në këtë rrugë është dhikri i fshehtë, si edhe dhikri në xhemat, muhabeti, sohbeti (biseda), rabita.

 

11 USULET (Metodat) THEMELORE

 

Abdulhalik Guxhduvani dhe të mëdhenjtë e tjerë që kanë ardhur pas tij, kanë themeluar 11 principe të edukimit shpirtëror, që mbajnë zemrën vazhdimisht në gjendje të dhikrit. Këto principe janë cak i moralit për myslimanin dhe janë metoda të domosdoshme për të gjithë udhëtarët e rrugës së drejtë. Këto metoda, me të cilat fitohet zgjuarsi shpirtërore, janë fryt i dhikrit dhe rezultat i edukimit të bukur. Ai që i zbaton këto metoda sigurisht që ka kuptuar esencën e ajeteve që urdhërojnë dhikrin dhe ka arritur myzhden për kuptimin e tyre. Në këtë mënyrë ai ka arritur kënaqësinë e Allahut.

         Përmendni çdo herë Allahun që të arrini fitoren e dëshiruar. 8-Enfalë: 45

         O ju që besuat, përkujtoni Allahun sa më shpesh.
         Dhe madhëroni Atë mëngjes e mbrëmje. 33-Ahzab: 41, 42

         Prandaj edhe Resulallahu s.a.v.s., thotë:
         Ibadeti me vlerën më të lartë është ai brenda të cilit më së shumti bëhet dhikër Allahu Teala.

 

E këto 11 metoda janë:

 

VUKUF-I ZAMANI
i vetëdijshëm për çdo moment që e jeton

Udhëtari i rrugës së drejtë duhet ta kontrollojë çdo sjellje të vet.
Në çdo moment duhet të dijë se cila vepër është më e vlefshme dhe ta bëj atë vepër.
Kohën e vet ta kalojë me një lloj të dhikrit. Nëse bën punë të dobishme e vepra të mira, duhet të bëjë shukër (të falënderojë). Shukri është një lloj dhikri. E nëse është zhytur në punë të këqija e të turpshme, menjëherë të bëjë teube-istigfar (të pendohet dhe të kërkojë falje). Edhe istigfari është një lloj i dhikrit.
Të mundohet t’i kompensojë mangësitë e kaluara.
Të vështrojë gjendjen e zemrës gjatë frymëmarrjes dhe të ketë kujdes se a është i vëmendshëm në dhikër apo është në pavëmendje. Sufitë e kanë quajtur këtë gjendje Sahv (zgjim), d.m.th. zgjimi i gjendjes shpirtërore.
Udhëtari i rrugës së drejtë duhet vazhdimisht ta mendojë veten se gjendet nën shikimin dhe kontrollin e Allahut Teala. Çdo moment të jetë i vetëdijshëm se po i afrohet vdekjes. Të mundohet të zgjohet nga pavëmendja. Nëse nuk mund të zgjohet, ta dijë se një ditë do të zgjohet patjetër.

 

VUKUF-I ADEDI
kur bën dhikër, i vetëdijshëm si bëhet dhikri, dhe e ruan numrin (e dhikrave të bërë)

Udhëtari i rrugës së drejtë duhet të kujdeset për numrin e dhikrit që bën. Dhikri duhet të bëhet përshtatshëm mësimit. Duke e ruajtur numrin, një ndër gjërat kryesore është të jetë i vëmendshëm ndaj qetësisë së zemrës. Zemra të mblidhet në dhikër, veçanërisht gjatë dhikrit ‘La ilahe ilallah’. Vetja dhe çdo gjë tjetër pos Allahut Teala të harrohet dhe çdo gjë ndërmjet të largohet dhe të mundohet të arrihet shijimi i dhikrit. Gjatë dhikrit të tejkalohet vetja dhe të mundohet të arrihet në tërheqje dhe dalldi hyjnore (xhezbe). Kjo dashuri, kjo xhezbe janë shkalla e parë e diturisë shpirtërore.

 

VUKUF-I KALBI
zemra përqendrohet në dhikër dhe lidhet për Qenien të cilës i bëhet dhikër

Udhëtari i rrugës së drejtë, brenda kohës së dhikrit të mundohet të përfitojë gjendjen e kënaqësisë së Allahut dhe qetësisë shpirëtrore, ashtu që në zemër të mos ketë dashuri apo anim ndaj asgjëje pos Tij. T’i pengojë mendimet e kësaj bote që të shëtisin brenda zemrës. Të arrijë në fshehtësi dhe në thelbin e dhikrit. Vazhdimisht t’i drejtohet zemrës dhe dashurisë brenda zemrës.
Shah-i Nakshibend ka parë se gjëja më e rëndësishme dhe më e nevojshme është përqendrimi i zemrës në dhikër si dhe lidhja e zemrës për Atë të cilit i bëhet dhikri (përkujtohet), pra për Allahun Teala. Shah-i Nakshibendi pa se kjo është më e rëndësishme se vetëm sasia e dhikrit.

 

NAZAR BER-KADEM
shikimi mbi këmbën e vet

Udhëtari i rrugës së drejtë duhet vazhdimisht të ecë dhe të shikojë përpara. Gjithmonë të jetë i zënë me punët e veta. Të ruaj syrin prej haramit dhe zemrën prej gjërave që mund ta turbullojnë. Mos t’i kushtojë vëmendje gjërave që nuk i hynë në punë. Ai që nuk e ruan syrin, edhe zemrën e ka të përzier. Kanë thënë: “Në këtë rrugë ai që nuk është serioz, as punët nuk i dalin serioze”.
Udhëtari i rrugës së drejtë ta ketë në sy vetëm një cak dhe ta përqendrojë zemrën vetëm në atë cak, ndërsa në rrugën që ka hyrë ta japë tërë mundin. Pos Allahut Teala, gjërave tjera mos t’u kushtojë shumë vëmendje. Dikush që shkon drejt cakut duke vrapuar, vazhdimisht duhet të shikojë përpara. Përndryshe këmba merr në thua dhe rrëzohet.
Imam Rabbani thotë: “Udhëtari i rrugës së drejtë nuk duhet ta kuptojë figurativisht shprehjen shikimi mbi këmbën e vet. Prej saj është e nevojshme të kuptohet kjo: Syri vazhdimisht duhet të shikojë përpara ndërsa këmba ta përcjell, sepse në nivelet e larta së pari syri e vendos cakun, pastaj këmba hedh hapin. Njeriu duhet ta vendos syrin në nivelet e larta si dhe ta jep mundin që kërkon ai nivel. Ai që me pak kënaqet, pak fiton. Ai që nuk fluturon, detyrohet të ecë.”
Fjala dhe puna e udhëtarit të rrugës së drejtë duhet të jenë në përputhje me njëra-tjetrën. Ai duhet të flet dhe të sillet brenda gjendjes në të cilën gjendet. Të mos flet për atë që nuk e posedon dhe nuk e di, të mos bisedojë për ato gjendje dhe dituri të cilat nuk i ka shijuar dhe mos t’i konsiderojë këto gjëra si pronë të veten. Duhet ta dijë kufirin e vet dhe t’ia dijë hallin vetes.
Udhëtari i rrugës së drejtë duhet të merr si shembull ata të cilët shkojnë para tij. Ai duhet të falënderohet për gjendjen e vet, atëherë kur sheh të dobëtit dhe ata që janë prapa tij. Po ashtu duhet atyre t’iu tregojë mëshirë dhe t’iu ndihmojë.
Besimtari duhet të jetë modest. Mos të ecë me mendjemadhësi dhe kryelartë. T’i përputhet sunneteve. Të shikojë përpara dhe mos të shqetësojë askënd me shikime të panevojshme.

 

HUSH DER-DEM
i zgjuar në çdo frymë e të mos jetë në gaflet

Çdo frymë që e merr dhe e lëshon udhëtari i rrugës së drejtë, duhet ta bëjë me vetëdije dhe i vëmendshëm ndaj Allahut Teala. Tërë kohën e tij ta përdorë në një lloj ibadeti, sepse çdo frymë që kalohet në dhikër bën që robi të jetë në lidhje me Allahun Teala dhe atëherë çdo frymë është e gjallë, jeton, është e ëmbël dhe përplot njohuri. Frymët që harxhohen në pakujdesi dhe në kryengritje janë të vdekura, pa njohuri, pa nur dhe pa shije. Shah-i Nakshibend thotë:
”Edukimi i rrugës sonë është themeluar në kalimin e çdo momenti, e të çdo frymëmarrjeje në gjendje të zgjuar. Sufiu i zgjuar bile edhe kohën në mes të dy frymëmarrjeve e kalon me dhikër.”
Sufitë thonë se kjo punë është shumë e vështirë, dhe vetëm ata që janë këmbëngulës dhe që kalojnë në dhikrin e qenies (dhikri dhat), e kuptojnë se kjo me të vërtetë mund të ndodhë, për shkak se ata vet e jetojnë këtë gjendje.
Udhëtari i rrugës së drejtë duhet ta vlerësojë çdo moment. Ai nuk duhet të humbas kohë duke u preokupuar me të kaluarën dhe duke u shqetësuar për të ardhmen, por duhet të vlerësojë të tashmen. Puna më e drejtë është të bëjë shpesh istigfar (të kërkojë falje).

 

SEFER DER VATAN
ik prej njerëzve, shko drejt Hakut

Udhëtari i rrugës së drejtë është vazhdimisht në gjendje të lëvizjes dhe të udhëtimit. Ai duhet të jetë në gjendjen e përshkruar në ajetin:
Unë po shkoj aty ku më urdhëroi Rabbi im, e Ai më udhëzon. 37-Safatë: 99

Vendi që shkohet është xheneti ndërsa ajo që kërkohet është kënaqësia (rizaja) e Allahut. Për këtë arsye udhëtari i rrugës së drejtë duhet të braktis veset e këqija e të zbukurohet me sjellje të bukura, të braktis haramin e të vrapojë pas hallallit, të kalojë prej kundërshtimit në devotshmëri (takva).
Ky udhëtim bëhet me zemër. Kjo rrugë kalohet me zemër. Pa u zgjuar zemra, nuk mund të shihet përpara, pa u edukuar ajo, nuk mund të njihet Rabbi dhe pa u pastruar zemra nga ndyrësitë shpirtërore, Haku nuk mund të soditet shpirtërisht.
Për këtë arsye, ai që do t’i shkojë Hakut, më parë duhet të gjejë një prijës të besueshëm. Gjëja e parë që duhet ta ketë është murshidi. Nën kontrollin dhe edukimin e tij, të realizojë ngritjen shpirtërore të zemrës.
Udhëtari shpirtëror dhe zemra e tij pastrohen me edukim shpirtëror. Zemra forcohet me dashuri hyjnore dhe zgjuarsi. Cilësitë e këqija ndërrohen me ato të mira. Kështu bëhet hapi prej syefaqësisë – në sinqeritet, prej pakujdesisë – në dhikër, prej zullumit – në drejtësi, prej kundërshtimit – në adhurim. Kësaj në të vërtetë i thuhet ‘hixhret’ apo ‘të shkosh drejt Allahut Teala’.
Realizimi i këtij hixhreti është pikërisht qëllimi i tasavvufit.
Gjithashtu duhet të dihet se udhëtari i rrugës së drejtë nuk duhet të qëndrojë vetëm në një gjendje. Vazhdimisht duhet të merr rrugë në të mira, të përparojë në moral të bukur dhe të ngritët shpirtërisht. Në rrugën e drejtë, udhëtimi është i vazhdueshëm dhe nuk bën të ndalet, të mërzitet apo të ulet.

 

HALVET DER- ENXHUMEN
në në mesin e njerzëve të jesh bashkë me Hakun

Kësaj i thuhet: të jesh në të jashtmen (zahir) me njerëzit e në të brendshmen (batin) me Hakun.
Udhëtari i rrugës së drejtë duhet ta ketë zemrën përplot me shije të dhikrit hyjnor dhe çdo gjë t’i bëhet shkak për ta përkujtuar Allahun Teala. Mos të lejojë që krijesat të bëhen perde e zemrës, por çdo gjë të jetë në vend të vet sipas vlerës që ka.
Kur zemra e njeh Rabbin e lartë dhe i soditë shpirtërisht manifestimet e Tij, asnjë krijesë tjetër nuk mund t’i bëhet perde, nuk mashtrohet, nuk humb kohë dhe nuk gjen rehati me gjëra të tjera. Shejh Nexhmeddin Kubra thotë:
“Dy dhikra në një vend nuk mund të gjenden. Ai që vazhdimisht bën dhikër (përmend) një send apo një dert, ai në të vërtetë nuk mund ta bëjë dhikër Allahun Teala. Ndërsa zemra e atij që e bën Allahun dhikër, nuk ka vend për gjëra të tjera.
Pejgamberi s.a.v.s. vazhdimisht e bënte dhikër Allahun Teala. Për pejgamberët dhe velitë, dhikri është një punë normale, për shkak se të gjitha sjelljet dhe punët i bëjnë me Hakun dhe i përshtaten urdhrave të Hakut. Qëllimi i dhikrit është që zemra të gjejë kënaqësi me Allahun. Piri i rrugës nakshi Shah-i Nakshibend thotë:
Esenca e rrugës tonë është halvet der-enxhumen, dhe shton:
“Themeli i tarikatit tonë është sohbeti – bashkëbisedimi. Largimi prej njerëzve sjell famën ndërsa në famë gjendet shkatërrimi. Mirësia është të jesh në mesin e njerëzve dhe t’u bësh njerëzve hizmet. Veçanërisht, hizmeti me sohbet bëhet më i mirë. Hizmeti dhe sohbeti duhet ta forcojnë dhe plotësojnë njëri-tjetrin. Edhe udhëtarët e kësaj rruge duhet ta duan njëri-tjetrin, në atë mënyrë që të shkrihet/humbet në atë dashuri.”
Ky moral i miqve të Allahut është shpjeguar në Kur’an- i Kerim me këtë ajet:
Ata janë njerëz qe nuk i pengon as tregtia e largët e as shitblerja në vend për ta përmendur Allahun, për ta falur namazin dhe për ta dhënë zeqatin.” 24-Nurë: 37

 

YAD KERD
të bësh dhikër

Me këtë synohet të tregohet se pasi të përvetësohet mësimi i vetëkontrollit, vazhdohet të bëhet dhikri ‘la ilahe ilallah’ në mënyrë që të arrihet në kuptimin e tehvidit. Allahu Teala vazhdimisht duhet të mbahet në kujtesë dhe dhikri i zemrës me atë të gjuhës të bashkohen.
Udhëtari i rrugës së drejtë në çdo moment duhet ta ketë zemrën e zgjuar. Me vëmendje të plotë të vazhdojë dhikrin me fjalën ‘Allah’ ose ‘la ilahe ilallah’.
Shah-i Nakshibend kështu e shpjegon kuptimin e dhikrit  tevhid:
‘La ilahe’ është shprehje e nefij-it. Nefij do të thotë mohim apo refuzim. Me këtë dhikër bëhet e ditur se në gjithësi nuk ka asnjë ‘ilah’. Pas kësaj vjen shprehja ‘ilallah’. Kjo shprehje është isbat e që do të thotë vërtetim apo dëshmi. Me anë të kësaj dëshmohet se ‘ilah’ i vërtetë dhe që i bëhet ibadet është vetëm Allahu Teala.
Në fund thuhet ‘Muhammedu’r Resulullah’. Me anë të kësaj bëhet nijet që t’i përshtatemi Resulullahut s.a.v.s. në mënyrë që të duhemi nga Allahu Teala si dhe të tregojmë dashurinë ndaj Tij. Kjo për shkak se pa iu përshtatur Resulallahut s.a.v.s. as tevhidi nuk merret vesh e as dashuria (muhabeti) i Allahut Teala nuk shijohet.

 

BAZ GESHT
kthimi                

Me këtë dëshirohet të tregohet se duke bërë ‘nefij isbat’ – pra dhikrin ‘la ilahe ilallah’, në momentin që lëshohet fryma, të gjitha mendimet duhet të përmblidhen në kuptimin e fjalisë  ‘ilahi ente maksudi ve ridhake matlubi’ (Allahu im, qëllimi im je Ti dhe kënaqësia Jote është kërkesa ime).
Më pastaj, duke i parë mangësitë gjatë dhikrit, kërkohet strehim tek Allahu Teala dhe bëhet istigfar.

 

NIGAH DASHT
të ruhet

Udhëtari i rrugës së drejtë duhet të jetë zotërues i zemrës gjatë dhikrit. Gjatë dhikrit duhet të mendohet kuptimi i nefjit dhe isbatit, si dhe duhet të ruhet zemra nga dëshirat e mendimet e këqija, apo nga brengat e shqetësimet e ndryshme. Duhet ta pengojë zemrën prej mendimeve dhe dëshirave të tjera pos Allahut Teala.

 

JAD DASHT
kurrsesi mos të harrohet, vazhdimisht të bëhet dhikër

Udhëtari i rrugës së drejtë në çdo moment dhe në çdo vend të jetë bashkë me kënaqësinë (rizanë) e Allahut Teala. Asnjëherë nuk duhet të ndahet prej kënaqësisë hyjnore. Zemra duhet të mbahet zgjuar duke soditur shpirtërisht manifestimet hyjnore në çdo gjë.
Të gjitha këto shpjegime janë cilësi të besimtarëve të vërtetë. Ata kanë jetuar dhe ende jetojnë. Sufitë kanë thënë:
“Nëse një njeri për një javë mundohet të bëjë dhikër me zemër për 15-30 minuta në ditë, të mos bëjë gjynahe të mëdha dhe të mos hajë kafshatat haram, pas një jave patjetër se e sheh dobinë; heton se në zemër bëhet një zgjim.”
Shejh Sejid Abdulbaki el-Hysejni thotë:
”Vazhdoni të përmendni Allahun Teala, dhe të jeni të zgjuar kur bëni dhikër. Qëndisni dhikrin e Allahut brenda zemrës. Pasi të vendoset dhikri në zemër, edhe nëse nuk mendoni për këtë, zemra e bën Allahun dhikër. Lukthi juaj punon edhe kur ju nuk doni. Edhe në gjumë kur jeni, ai vazhdon punën e vet. Edhe me zemër ndodh e njëjta, atëherë kur dhikri të jetë vendosur në zemër.”